Dušan Vukotić - oskarovac koji je odbio Diznija

Dušan Vukotić (1927 – 1998) bio je filmski reditelj, scenarist, animator, crtač i karikaturista, član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Vukotić je autor više od 100 animiranih, igranih i kombinovanih filmova. Dobitnik je Oskara 1962. za crtani film "Surogat", koji je tada prvi put dodijeljen stranom autoru crtanog filma.  Za film „Igra” dobio je nagradu UNICEF-a, dobitnik je još 146 nagrada. Kao autor animiranih filmova stekao je svjetsku slavu i ugled jednog od najvećih stvaralaca osme umjetnosti druge polovine 20. vijeka. Smatra se najviše nagrađivanim filmskim stvaraocem sa prostora bivše Jugoslavije.

Rođen je 7. februara 1927. u Bileći.  Budući da mu je otac bio vojno lice, često se selio sa svojom porodicom. Gotovo sve vrijeme Drugog svjetskog rata proveo je u Podgorici, gdje se nakon rata i nastanjuje, u blizini bioskopa „Kultura“, gdje dolazi u kontakt sa filmom. Nastavlja školovanje u podgoričkoj Gimnaziji a nakon završene gimnazije odlazi u Zagreb na studije arhitekture. 

Crtanim filmom počeo se baviti 1951, kada je nastalo i njegovo prvo ostvarenje „Kako se rodio Kićo“. Pet godina kasnije (1956) uslijedio je „Nestašni robot“, nagrađen Zlatnom arenom u kategoriji crtanog filma  na trećem Jugoslovenskom filmskom festivalu u Puli. Bila je to prva autorska nagrada dodijeljena jugoslovenskom crtanom filmu. Pripadao je Zagrebačkoj školi crtanog filma, a svojim ironično-satiričnim pričama u grafičkoj obradi postao je najizrazitiji autor crtanog filma na južnoslovenskim prostorima.

Za svoje filmove osvojio je 146 domaćih i međunarodnih nagrada, među kojima i Trinaestojulsku nagradu 1973. Poznati filmovi: crtani „Kauboj Džimi“, „Osvetnik“, „Pikolo“, „Koncert za mašinsku pušku“, „Igra“, „Opera Cordis“, „Ars gratija artis“, „Gubetiana“, igrani „Sedmi kontinent“, „Gosti iz svemira“ i dr. 

Radio je za Zagreb film kada je stvorio ‘Surogat’ – najveći uspjeh hrvatske kinematografije – prvi Oscar ikad dodijeljen neameričkom animiranom filmu. Porazio je tada i čuvenog Walta Disneyja. 

Poslije ovog filma Vukotić dobija poziv od Volta Diznija, da u njegovoj čuvenoj filmskoj industriji uradi TV seriju od 52 filma na temu iz „Surogata”, sa istim glavnim junakom, pod američkim naslovom „Mister Surogat”. Duško galantno zahvaljuje, uz napomenu da je sve što je na ovu temu imao da kaže – govori „Surogat”, i da bi „prihvatanje ponude bilo banalizacija umjetnosti”.

Za ovaj kratkometražni crtani film za odrasle, slobodno možemo da kažemo da je bio ispred svog vremena, kako na estetskom tako i na idejnom planu. U „Surogatu” fabula je jednostavna i jasna: turista na odmoru hoće da ima sve odjednom, pod hitno i zato odmah stvara svoj svijet sačinjen od plastičnih masa na naduvavanje. Pored dušeka i šlauha, naduvava i sve ostale svoje potrebe: talase, more, jelo, svoju ženu... Na kraju boravka naduvava čak i auto i put kojim će otići. Dakle, sve na vazduhu! Na tom imaginarnom putu „greškom” se pojavila rajsnegla – i sve što je u filmu postojalo istog trena leti u vazduh!

„Surogat” može da se tumači na različite načine, ali obično se drži za kritiku potrošačkog društva, koje „zanemaruje razliku između stvarnosti i virtuelnog surogata za stvarnost”.
Vrijeme njegovog nastanka takođe je značajno: ne samo što tada počinju da se javljaju pomenuti „surogati” za stvarne predmete, nego se može reći da film na svojevrstan način anticipira virtuelni svijet u kojem mi danas živimo, a koji je bio naučna fantastika za početak šezdesetih.

Vukotićeva animacija, sa manjim brojem sličica u sekundi, bila je za ono vrijeme izrazito moderna i apstraktna, a likovi geometrijski, smješteni u dvodimenzionalni svijet; u epohi u kojoj su svi težili diznijevskoj animaciji, „Surogat” je pružio nešto sasvim novo, dašak slobode od holivudskih stega.

Vukotić je autor više od 100 animiranih, igranih I kombinovanih filmova, I jedan je od osnivača Zagrebačke škole crtanog filma. Nagrađivan je na svim najznačajnijim međunarodnim filmskim festivalima kao što su festivali u Berlinu, Melburnu, Londonu, San Francisku, Bergamu, Oberhauzenu, Korku, Karlovim Varima, Anesi, Montevideu, Meksiko Sitiju, Holivudu, Pragu, Manhajmu, Njujorku, Kanu, Milanu, Barseloni, Lajpcigu, Trstu, Atlanti, Teheranu i drugim.

Međunarodnom nagradom za životno djelo „za izuzetan doprinos umjetnosti animacije“ nagradila ga je 1987. godine Međunarodna asocijacija crtanog filma. 

Svoj posljednji film "Dobro došli na planet Zemlju" napravio je 1993. godine. Obožavao je film i bio mu posvećen čak i te 1998. godine, prije nego je preminuo. Pripremao je tada s Česima veliki dugometražni animirani projekat. Nažalost, devedesete su Vukotića zaboravile, istisnule, bacile u nezasluženu sjenu…

Po Dušanu Vukotiću je kasnije nazvana nagrada koja se dodjeljuje na Festivalu animiranog filma.